Osmanlı’nın gerilemesinin bir nedeni olarak da adaletin timsali olan Allah’ın resûllerinin devlet idaresinde devre dışı bırakılmaları olduğunu söyleyebilir miyiz?

Evet, söyleyebiliriz. Osmanlı önce Allah içindi. Allah’ın emirlerine tam paralel bir dizayn sağladılar. Yani Osmanlı Allah’a ulaşmayı dileyen ve Allah’a ulaşan insanların her alanda çoğunluk teşkil ettiği bir toplumdu, yükselme devresi boyunca ve padişahların büyük bir kısmı tasavvuftandı. Müşidleri vardı. Onlarla beraber olurlardı. Tasavvufu yaşarlardı ve tabiî adaletle hükmederlerdi.